Rijksdorp

De naam Rijksdorp is zeer oud. Reeds in de dertiende eeuw lag ongeveer op de plaats van het huidige villapark Rijksdorp bij de Katwijkseweg, een buurtschap die de naam Rijxdorp droeg. In de 14de eeuw is er sprake van “een woeninge met 10 margen genaempt Rijcxdorp”, welke een Wassenaars leen was.  Dankzij kaartmateriaal uit de 17de eeuw weten we dat Rijksdorp toen een grote L-vormige boerderij was, welke ongeveer in het midden van het huidige villapark te situeren valt.
Rond 1663 liet de toenmalige eigenaar nabij de boerderij op de omringende landerijen een nieuw buitenhuis “Rijksdorp” optrekken, naar ontwerp van de bekende bouwmeester Pieter Post. Het huis werd gesitueerd aan de voet van de duinen. Na meer dan een eeuw door tal van prominenten als buitenverblijf gebruikt te zijn, diende Rijksdorp tenslotte aan het begin van de 19de eeuw als permanent woonhuis. De laatste permanente bewoners verkochten het huis in 1822 en twee jaar later liet de nieuwe eigenaar het pand slopen.
In 1831 kocht baron Huyssen van Kattendijke het landgoed Rijksdorp en voegde dit samen met andere bezittingen, waaronder Kokshorn. Vier jaar later verscheen een nieuw buitenhuis op, gebouwd van baksteen in de stijl van het Hollandse klassicisme van de 17de eeuw. Een oud bijgebouw werd opgesplitst in vijf arbeiderswoningen. Na het overlijden van de vrouw des huizes in 1895 bleek niet de weduwnaar doch de oudste zoon de erfgenaam van huize Rijksdorp. Uit onvrede hiermeee vertrok de weduwnaar en bouwde aan de Berkheistraat in Wassenaar huize Nieuw Rijksdorp. De zoon liet Rijksdorp verkommeren; rond 1900 werd het omliggende park grotendeels in een bloembollenveld getransformeerd, het huis werd bollenschuur om in 1919 te worden afgebroken.
Kort daarna verscheen een wervende brochure ‘Over het buiten wonen nabij een “Groote Stad”, Wassenaar als woonplaats voor den modernen zakenman’. Een villapark “Rijksdorp”, groot 48 hectare werd ontwikkeld. Er kwamen twee monumentale ingangen tot het gebied.  De hoofdingang werd gesitueerd op de hoek van de weg naar de Wassenaarsche Slag en de Katwijkscheweg. Deze ingang verdween later voor een Duitse bunker. Een deel van het villapark was apart verkocht en kreeg een eigen monumentale ingang vanaf de weg naar de Wassenaarsche Slag en leidde naar de villa “De Witte Hoogt”, die tegenwoordig aan de Meijboomlaan 4 ligt. Kort na de Tweede Wereldoorlog werden de wegen gewijzigd, waardoor deze ingang in onbruik raakte. Het hek is thans in verregaand geroeste staat nog aanwezig.

DE TWEEDE WERELDOORLOG

Het gebied gelegen ten westen van de Katwijkseweg wordt door de Duitsers gezien als een geschikte plaats voor hoofdkwartieren. Dit gebied in Wassenaar ligt gedeeltelijk onder de bomen en heeft geen hoge grondwaterstand. In 1942 krijgen vrijwel alle bewoners de opdracht te evacueren. Hier moet een uitgebreid bunkercomplex komen in het bos tussen “De Haven” en “De Witte Hoogt”.
Ten zuiden van de weg naar het Wassenaarse Slag wordt gevestigd de Artillerie Abteilungs Gefechtsstand (commandopost van de afdeling artillerie) van deze sector van de kustverdediging. Ten noorden van de weg komt een Regiments Gefechtsstand (commandopost van een regiment); de bouwplaats voor de Sani-stand, de verbandplaats, wordt apart aangewezen.

De kern van de complexen wordt gevormd door de commandoposten, de gevechtsschuilplaatsen, de verbandplaats en de munitiebergplaats, alle van gewapend beton met een dikte van 2 meter of meer. De overige werken zijn bergplaatsen voor munitie, levensmiddelen en water, evenals woonschuilplaatsen. Deze zijn van metselwerk opgetrokken en voorzien van gewapend betonnen vloeren en daken. De bouwwerken worden zoveel mogelijk ingegraven.

NAOORLOGSE ACTIVITEITEN IN RIJKSDORP

Na de Tweede Wereldoorlog kiest de Chef van de Luchtmachtstaf Rijksdorp l als “zijn Stafkwartier in oorlogstijd”. De keuze voor deze locatie ver weg van zijn vestiging in Scheveningen houdt verband met de nieuwe opvattingen over een mogelijke nucleaire oorlogvoering. Een kleine aanpassing van het terrein vindt plaats, zodat de toegang aan de Vleysmanlaan verlegd moet worden naar de Van der Doeslaan.
Uit operationeel standpunt is het wenselijk dat de verbindingscentra ook in vredestijd zoveel mogelijk worden geplaats op de oorlogslocatie.  De verbindingspost in Rijksdorp is continu (24 uur- 7 dagen) bezet. De dienstploegen bestaan uit vrouwelijke en mannelijke militairen van alle categorieën: dienstplichtig, Kort Verband Vrijwilliger en Beroeps.
Het complex Rijksdorp huisvest in vredestijd het verbindingscentrum Wassenaar. In oorlogstijd neemt de “Oorlogsstaf van de Luchtmacht” daar alle andere beschikbare bunkers in gebruik.
Vanaf 1973 volgt een vermindering van de operationele functie van Rijksdorp en als de KLu een nieuw hoofdkwartier betrekt in Den Haag, valt in 1976 het doek voor de luchtmacht in Wassenaar. Dan ontfermt de Dienst der Domeinen – en later de Rijksgebouwendienst – zich over het complex Rijksdorp. Het ministerie van WVC heeft er een noodzetel. Ook is er opslag van film- of fotomateriaal van de Rijks Voorlichtings Dienst. Met het einde van de Koude Oorlog in 1989 komen die functies te vervallen.
Plannen om het gebied vrij te geven voor woningbouw sneuvelen in de gemeenteraad vanwege de natuurhistorische waarden van het terrein. Staatsbosbeheer krijgt het beheer.